قدرت فقط به معنی زور نیست؛ گاهی به معنای سرعت عمل و جرات برای واکنش سریع است. در آب‌های ساحلی نیوزیلند، ماهی کوچکی به نام «اسپاتی رِیس» (Spotty wrasse یا Notolabrus celidotus) این موضوع را با یک داستان تقریبا سینمایی نشان می‌دهد. این ماهی کوچک که توانایی تغییر جنسیت سریع را دارد، محور یک کشف علمی شگفت‌انگیز شده است تحقیقات تازه‌ای که توسط پژوهشگران مرکز Ōtākou Whakaihu Waka انجام شده نشان می‌دهد که وقتی نظم اجتماعی این ماهی‌ها دچار اختلال می‌شود، تغییرات زیستی و رفتاری آنها تقریباً در عرض چند دقیقه رخ می‌دهد.
این مطالعه که در مجله معتبر Proceedings of the Royal Society B منتشر شده است، بررسی می‌کند که وقتی ماهی برتر و غالب در هرم اجتماعی حذف می‌شود، چه اتفاقی می‌افتد. آنچه رخ می‌دهد، دنباله‌ای جذاب از تغییر رفتار به سمت تسلط و تغییرات مغزی است که در عرض چند دقیقه آغاز می‌شود این یافته‌ها دید تازه‌ای نسبت به چگونگی مدیریت قدرت، هویت و جنسیت در موجودات زنده ارائه می‌دهد و در مورد ماهی اسپاتی ریس، این موضوعات به شدت به هم مرتبط هستند.
اندازه ماهی و تغییر جنسیت
اسپاتی ریس یک گونه پروتوژینوس (protogynous) است؛ به این معنی که ماهی‌های جوان‌تر، ماده هستند و با بزرگ‌تر شدن به نر تبدیل می‌شوند در این مطالعه، دانشمندان روند این تغییر را در ارتباط با رتبه تسلط در هرم اجتماعی بررسی کردند. ماهی‌های بزرگ‌تر سریعاً به رتبه بالاتر صعود می‌کردند و رفتارهای پرخاشگرانه‌تری از خود نشان می‌دادند.
«در بسیاری از تانک‌ها، ماهی‌هایی که رتبه دوم را داشتند، تنها چند دقیقه پس از حذف ماهی غالب، رفتارهای پرخاشگرانه‌شان افزایش یافت.» این گفته از زبان هِیلی کوئرتِرموس (Haylee Quertermous)، نویسنده اصلی مطالعه است مطالعه تأیید کرد که مدل «مزیت اندازه» (size-advantage model) درست است؛ یعنی اندازه و تسلط رابطه‌ای بسیار نزدیک دارند. ماهی‌های بزرگ‌تر رفتارهای تهاجمی بیشتری داشتند و امتیاز تسلطشان بالاتر بود، در حالی که ماهی‌های کوچکتر رفتارهای تسلیم و فرار از درگیری را نشان می‌دادند.
جانشینی سریع ماهی رتبه دوم و شروع تغییر جنسیت از درون بدن
پژوهشگران ۱۱ گروه از هر گروه پنج ماهی ماده با ظاهر اولیه (initial phase) تشکیل دادند. رفتارهای آنها مانند «هجوم» (رفتار پرخاشگرانه) و «فرار» (رفتار تسلیم) را مشاهده و رتبه‌بندی کردند بعد از ۱۱ روز، ماهی‌های رتبه اول از برخی گروه‌ها حذف شدند و تیم پژوهشی شاهد تغییرات بعدی بود.
ماهی‌های رتبه دوم اغلب بلافاصله نقش رهبری را به عهده گرفتند. میزان پرخاشگری آنها بالا رفت و رفتارهای تسلیم‌شان کاهش یافت این تغییرات در کمتر از ۳۰ دقیقه رخ داد. در گروه‌های کنترل که ماهی حذف شده دوباره به تانک بازگردانده شد، رفتارها بیشتر پایدار ماندند در هفت تانک از یازده تانک آزمایشی، محققان متوجه شدند که ماهی غالب در حال آغاز فرایند تغییر جنسیت از ماده به نر در درون بدن خود بود.
هرچند ظاهراً هنوز ماده به نظر می‌رسیدند، اما با بررسی دقیق‌تر از طریق تحلیل‌های بافت‌شناسی (هیستولوژیکی) مشخص شد که بافت‌های تناسلی آنها در حال مردزایی (مذکر شدن) هستند این تغییر داخلی در بافت‌های تولیدمثلی حتی قبل از نمایان شدن هر نشانه ظاهری تغییر جنسیت روی بدن اتفاق افتاده بود این یافته‌ها نشان می‌دهد که رفتار و فعالیت مغزی ماهی قبل از ظاهر شدن تغییرات فیزیکی شروع به تغییر می‌کنند به عبارت دیگر، سیگنال‌های اجتماعی و عصبی که تغییر جنسیت را آغاز می‌کنند، خیلی زود فعال می‌شوند و پیش از تغییرات ظاهری بدن رخ می‌دهند.
واکنش سریع مغز
پژوهشگران با استفاده از روش «ایمونواستینینگ pS6» فعالیت عصبی اخیر در مغز ماهی‌ها را مورد مطالعه قرار دادند. این روش مناطق مغزی فعال را برجسته می‌کند نتایج نشان داد که ۹ منطقه از ۱۰ ناحیه مغزی مرتبط با رفتار اجتماعی در ماهی‌های تازه‌تسلط‌یافته (رتبه دوم) نسبت به ماهی‌های پایین‌تر فعال‌تر بودند.
این نواحی شامل «ناحیه پیش‌اپتیک» (preoptic area یا POA)، «سایه دور بطن» (periaqueductal gray یا PAG) و بخش‌هایی از تلانسفالون (قسمتی از مغز جلویی) بودند تنها منطقه‌ای که فعالیت کمتری در ماهی‌های غالب نشان داد، «هسته قدامی توبرال» (anterior tuberal nucleus یا aTn) بود که ممکن است به کاهش رفتارهای دفاعی مربوط باشد.
ارتباط بین سیگنال‌های مغزی و تغییر قدرت و اهمیت تغییر جنسیت
آنالیز مولفه‌های اصلی (Principal Component Analysis) رابطه قوی بین تغییر رفتار و فعالیت عصبی را نشان داد با افزایش پرخاشگری، فعالیت مغزی در شبکه رفتار اجتماعی نیز بالا رفت، در حالی که aTn عکس این روند را داشت ماهی‌های رتبه دوم در نمودارهای مرتبط با مغز و رفتار، به وضوح از ماهی‌های پایین‌تر و حتی از خود سابقشان قبل از تسلط جدا بودند پژوهشگران معتقدند این تغییر سریع در فعالیت مغزی به آغاز فرایند پیچیده تغییر جنسیت کمک می‌کند.
این مطالعه دیدگاه‌های کمیابی درباره تأثیر اختلالات اجتماعی بر جنسیت و قدرت ارائه می‌دهد. کوئرتِرموس و همکارانش نشان دادند که مدارهای تصمیم‌گیری مغز تقریباً بلافاصله به تغییرات اجتماعی واکنش نشان می‌دهند دکتر کج کامسترا (Kaj Kamstra) می‌گوید: «آنها همچنین اهمیت زمینه اجتماعی در شکل‌گیری رفتار فردی را برجسته می‌کنند… حتی در انسان‌ها.»این یافته‌ها میتواند به مدیریت بهتر صید گونه‌هایی که تغییر جنسیت می‌دهند کمک کند. برای مثال در نیوزیلند، صنعت صید ماهی بلو کود (blue cod) میتواند از درک چگونگی واکنش ساختارهای اجتماعی ماهی‌ها به تغییرات محیطی بهره ببرد.
خلاصه نهایی
اسپاتی ریس تنها در هفته‌ها تغییر جنسیت نمی‌دهد، بلکه مغز و رفتار خود را در عرض چند دقیقه بازسازی و تغییر می‌دهد. این کشف نه تنها به درک بهتر زیست‌شناسی تغییر جنسیت کمک می‌کند، بلکه نگاه ما را نسبت به قدرت، هویت و تطبیق سریع با شرایط اجتماعی تغییر می‌دهد.
بیشتر بدانیم: کشف دوباره قدیمی‌ترین ماهی جهان پس از ۶۰ میلیون سال که منقرض شده بود
لینک منبع: earth
نظرات کاربران